Predatorzy wśród czasopism

Przemyśl

Pierwszym, który zajął się zjawiskiem nierzetelnych wydawców oraz czasopism był Jeffrey Beall – bibliotekarz z Uniwersytetu Colorado-Denver w Stanach Zjednoczonych. Stworzył on również pojęcie „drapieżnego czasopisma”„predatory journal”. Wyrażenie to bardzo szybko zostało przejęte do żargonu naukowego, mimo że proponowano określenia „podejrzane czasopismo”, „zwodnicze czasopismo”, „czasopismo niskiej jakości”, czy „czasopismo parodystyczne”.

O ile Beall łączył drapieżne publikowanie z ruchem gold open access, to definicja ottawska z 2019 roku określa drapieżne czasopisma jako te, które charakteryzują się „udostępnianiem nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd informacji, naruszaniem wydawniczych i edytorskich standardów, brakiem transparentności własnych działań oraz/lub stosowaniem agresywnej, pozbawionej skrupułów polityki pozyskiwania artykułów do publikacji”.


Czasopisma drapieżne nie spełniając dobrych praktyk akademickich są po prostu szkodnikami w nauce. Przyczyniają się do powstawania szumu informacyjnego, ponieważ artykuły w nich publikowane napędzają naukę śmieciową, nie wnosząc nic nowego do istniejącego zasobu wiedzy. Publikowanie w czasopismach drapieżnych jest często dla badacza możliwością poprawy oceny bibliometrycznej poprzez szybkie publikowanie i budowanie zafałszowanego dorobku osobistego.  Należy podkreślić, że takie działania fatalnie wpływają na reputację autora.


Ofiarami drapieżnych wydawnictw są najczęściej młodzi naukowcy, którym daje się możliwość prostego publikowania za wniesienie odpowiedniej opłaty autorskiej.  Zadziwiające jest także to, że nawet na uczelniach, także polskich, zdarzały się przypadki promowania drapieżnych czasopism.


Najskuteczniejszą metodą walki w czasopismami drapieżnymi jest tworzenie list nierzetelnych periodyków lub wydawców.  Najpopularniejszą czarną listą było zestawienie Beall’a (Beall’s List of Potential Predatory Journals and Publishers). Jego kontynuacją jest baza Cabells Predatory Reports. Najbardziej znanymi białymi listami, zawierającymi tytuły etycznych wydawnictw są ogólnodostępna baza Directory of Open Access Journals oraz komercyjna Cabells Journalytics.

Określeniu poziomu drapieżności periodyków służą wykazy kontrolne. Im więcej w ocenianym czasopiśmie atrybutów drapieżności, tym większa jest pewność co do drapieżnego charakteru periodyku.  Wyróżnikami drapieżności mogą być między innymi : wysokość opłat autorskich, treść wiadomości typu spam wysyłanych do autorów, oraz charakterystyczna struktura leksykalna tytułów.  

Niestety, liczba czasopism drapieżnych stale rośnie, a tytuły pojawiają się w najważniejszych bazach naukowych.
Zadaniem środowiska bibliotekarskiego jest przygotowanie użytkowników do tego, aby korzystali tylko ze sprawdzonych źródeł wiedzy, a swoje publikacje powierzali odpowiednim wydawnictwom.


Bibliotekarzy zainteresowanych tematyką „predatory journal” zachęcamy do zapoznania się z artykułem z „Zagadnień Informacji Naukowej” (czasopismo dostępne jest w zasobach Biblioteki) :


Analiza struktury leksykalnej tytułów drapieżnych czasopism / Natalia Białek. - 2022. // Zagadnienia Informacji Naukowej. - Warszawa. - 2022, nr 1 (119), s. 26-43

oraz publikacjami dostępnymi online:


Drapieżne czasopisma są legitymizowane przez artykuły w czasopismach z impact factor / Marek Hołowiecki, Franciszek Krawczyk, Zehra Taşkın, Emanuel Kulczycki. – 2021. // Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny. - R. 83, z. 2 (2021), s. 59-82. doi: 10.14746/rpeis.2021.83.2.5

Potencjalnie drapieżne w wykazie czasopism / Jolanta Szczepaniak. – 2021. // Forum Akademickie. – 2021, nr 4, s. 26-28. https://miesiecznik.forumakademickie.pl/czasopisma/fa-4-2021/potencjalnie-drapiezne-w-wykazie-czasopism

Kradzież tożsamości czasopism naukowych / Natalia Białka. - 2020. // Zagadnienia Informacji Naukowej. - Warszawa. - 2020, nr 2 (116), s. 81-95. doi: 10.36702/zin.719

Drapieżne czasopisma jako przykład nieetycznego publikowania / Tomasz Burdzik. – 2017. // Filozofia i Nauka. – T. 5 (2017), s. s. 131-149. doi: 10.6084/m9.figshare.5155939

Autor: PBW Przemyśl