Dziady 1968. Archiwum Kancelarii Prezydenta RP.
Udostępniane na warunkach licencji GNU Free Documentation License. Źródło: wikipedia.org
Geneza wydarzeń marcowych 1968 roku jest związana z sytuacją międzynarodową. W 1967 roku wybuchła wojna izraelsko-arabska, a Związek Radziecki opowiedział się po stronie Palestyny. Taka postawa Moskwy wywarła naciski na Władysława Gomułkę, b ten również potępił działanie Izraela. W partii zaczęły pojawiać się nagonki antyżydowskie. Szczególnie napędzała je powstała frakcja „partyzantów” Mieczysława Moczara, która miała nadzieję na odsunięcie od władzy Gomułkę. Ugrupowanie to jako pretekst do czystki wykorzystało wydarzenia, do których doszło w marcu.
8 marca 1968 r. na dziedzińcu Uniwersytetu Warszawskiego odbył się wiec protestacyjny w związku ze zdjęciem przez władze komunistyczne wystawianych w Teatrze Narodowym „Dziadów” oraz relegowaniem z uczelni Adama Michnika i Henryka Szlajfera. Wiec ten został brutalnie zaatakowany przez oddziały milicji oraz „aktyw robotniczy”, a kilkudziesięciu młodych ludzi, m.in. Jacek Kuroń i Karol Modzelewski, zostało aresztowanych. W następnych dniach odbyły się protesty na wielu uczelniach w całej Polsce. Demonstrujący domagali się ustalenia odpowiedzialności za brutalną akcję Milicji Obywatelskiej, a także ograniczenia cenzury i respektowania wolności słowa. Kolejne wiece i manifestacje nasiliły tylko nagonkę na studentów i obwinianych o zajścia Żydów co spowodowało rozwiązanie niektórych wydziałów, zwolnienie pracowników naukowych oraz zawieszenie w prawach wielu studentów. W konsekwencji fobii i nagonki antyżydowskiej i antyinteligenckiej z kraju wyjechało wielu wybitnych naukowców, ludzi kultury nie tylko żydowskiego pochodzenia.
Na szczytach władzy doszło do kilku zmian. Edward Ochab zrezygnował z funkcji przewodniczącego Rady Państwa, jego następcą został Marian Spychalski.
Doświadczenie Marca '68 było jednym z czynników kształtujących opozycję lat 80 tych.
Wybrane źródła informacji:
- Kronika PRL 1944-1989. T. 29, Przesilenia: '56, '68, '70, '80, '89 / Kazimierz Kunicki, Tomasz Ławecki. - Warszawa : Edipresse - Kolekcje : Bellona, 2017.
Przemyśl GP 112872 - Marzec '68 / Jerzy Eisler. - Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1995.
Lubaczów GL 37543, GL 37544.
Przeworsk GK 53142, GK 38776 - Marzec '68 / Piotr Osęka. - Kraków : "Znak" ; Warszawa : Instytut Studiów Politycznych PAN, 2008.
Przemyśl GP 98342 - Marzec '68 z czterdziestoletniej perspektywy / pod red. Danuty Kisielewicz i Małgorzaty Świder. - Opole : Uniwersytet Opolski, 2009.
Jarosława 1J 53188 - Uniwersytet Warszawski w marcu '68 / Anna Siwek. - Warszawa: Wydawnictwo Grup Oporu "Solidarni", 1989.
Przemyśl BP 9227 - Zintegrowana Platforma Edukacyjna - film
- IPN. Miejsce marca 1968 r. - film
