Przemyśl

Pierwsze po odzyskaniu niepodległości wybory do Sejmu

Przemyśl

Pierwsze po odzyskaniu niepodległości wybory do Sejmu - 26 stycznia 1919 r. 


Budynek Sejmu w okresie wyborów
Gmach Sejmu w okresie wyborów.
Skan zdjęcia z książki: Parlament Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1927 / pod red. Henryka Mościckiego i Włodzimierza Dzwonkowskiego;
przedm. B. Dybowski - Warszawa : Lucjan Złotnicki, 1928. Przemyśl GP 26376



Józef Piłsudski w deklaracji o złożeniu urzędu Tymczasowego Naczelnika Państwa, odczytanej na posiedzeniu Sejmu:
Wśród olbrzymiej zawieruchy, w której miliony ludzi rozstrzyga sprawy jedynie gwałtem i przemocą,
dążyłem, by właśnie w naszej Ojczyźnie konieczne i nieuniknione tarcia społeczne były rozstrzygane w sposób jedynie demokratyczny:
za pomocą praw, stanowionych przez wybrańców narodu.
Starałem się osiągnąć swój cel jak najspieszniej.
Chciałem bowiem, by – kładąc trwałe fundamenty pod swe odrodzenie – Polska wyprzedziła sąsiadów
i w ten sposób stała się siłą przyciągającą, dającą zapewnienie choćby nie najszybszego, lecz spokojnego i prawnego rozwoju.
Warszawa, 20 lutego 1919
[Józef Piłsudski, Pisma, Warszawa 1985]

26 stycznia 1919 roku odbyły się pierwsze po odzyskaniu niepodległości wybory parlamentarne, mające na celu powołanie jednoizbowego Sejmu Ustawodawczego.

Ordynacja wyborcza do Sejmu Ustawodawczego została ogłoszona 28 listopada 1918 roku, dekretem Naczelnika Państwa. Polskie prawo wyborcze oparte zostało na głosowaniu powszechnym, równym, tajnym, bezpośrednim i proporcjonalnym. Była to wyraźna deklaracja polityczna: o składzie Sejmu, który miał w dalszej kolejności zdecydować o ustrojowej przyszłości Rzeczpospolitej, miały zdecydować szerokie rzesze Polaków.

Czynne i bierne prawo wyborcze przysługiwało wedle dekretu Piłsudskiego obywatelom polskim od ukończenia 21. roku życia. Ogromnym novum, było przyznanie prawa wyborczego kobietom.

Wybory rozpoczęły się 26 stycznia, choć skład sejmu był uzupełniany do 22 marca 1922, czyli do momentu trwałego ukształtowania się granic państwa. W myśl dekretu o ordynacji wyborczej Sejm Ustawodawczy miał się składać z 513 posłów (241 z Królestwa Polskiego, 160 z Galicji i Śląska Cieszyńskiego oraz 112 z byłego zaboru pruskiego). W dekrecie zapowiedziano, że w 13 okręgach wyborczych Galicji Wschodniej ze względu na działania wojenne wybory nie mogą być przeprowadzone, w związku z czym do Sejmu Ustawodawczego wejdą posłowie polscy do byłej Izby Posłów Rady Państwa Monarchii Austriackiej. Wybory w poznańskim i na Pomorzu miały się odbyć w terminie późniejszym. Jednocześnie zapowiedziano powołanie do Sejmu w porozumieniu z miejscowym społeczeństwem przedstawicieli Polaków na Litwie i Rusi.

Na szczególne podkreślenie zasługuje bardzo wysoka frekwencja wyborcza. W zniszczonej wojną Polsce, w środku zimy, wyniosła ona w zależności od okręgu od 60 do 90 proc. Ze względu na powojenny chaos i wielkie ruchy ludności nie jest możliwe jej dokładniejsze oszacowanie. Warto dodać, że w wielu miastach listy uprawnionych do głosowania sporządzali dozorcy kamienic. W Warszawie zagłosowało ok. 70 proc. uprawnionych. W wyzwolonej części Galicji frekwencja sięgnęła nawet 87 proc.

Wbrew obawom o zdominowanie parlamentu przez jedną siłę polityczną prawica centrum i lewica otrzymały każda po 1/3 mandatów. Skupiający środowiska endeckie oraz chadeckie Narodowy Komitet Stronnictw Demokratycznych zdobył 35 proc. mandatów (w stosunku do liczebności sejmu w czerwcu 1919 r.). Centrum izby stanowiły głównie ugrupowania chłopskie: PSL „Piast”, Polskie Zjednoczenie Ludowe oraz Narodowe Zjednoczenie Robotnicze i Klub Pracy Konstytucyjnej. Po lewej stronie zasiadali przedstawiciele partii lewicowych: PPS (występująca w Sejmie jako Związek Polskich Posłów Socjalistycznych), PSL „Wyzwolenie” i PSL „Lewica”. Mniejszość żydowska zdobyła 11 mandatów, niemiecka: 2. Potwierdziła się przedwyborcza prognoza Józefa Piłsudskiego: „Nie wyjdzie w Konstytuancie nigdy większość socjalistyczna przeciw większości chłopów i księży”.

5 lutego 1919 r. ukazał się dekret Tymczasowego Naczelnika Państwa: „Sejm Ustawodawczy zwołuję do stołecznego miasta Warszawy na dzień 9 lutego 1919 r.”.
Ostatecznie Sejm zebrał się 10 lutego w pospiesznie przystosowanym do tego celu, opustoszałym od 1915 r. gmachu Instytutu Aleksandryjsko-Maryjskiego Wychowania Panien przy ul. Wiejskiej.”



Wybrane źródła informacji:

Autor: Alicja Berezowska