Powołanie Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie - pierwszego polskiego stowarzyszenia narodowego (1800 r.)

Przemyśl

Powołanie Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie - pierwszego polskiego stowarzyszenia narodowego - 16 listopada 1800 r.

Stanisław Staszic, portret. Autor Stanisław Barwicki (1865-1933). Domena publiczna. Źródło: CBN Polona
Stanisław Staszic, portret. Autor Stanisław Barwicki (1865-1933). Domena publiczna. Źródło: CBN Polona



Towarzystwo Przyjaciół Nauk
(TPN), inne nazwy: Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk (TWPN) (1800-1832), od 1808 Towarzystwo Królewskie Przyjaciół Nauk (TKPN) lub Warszawskie Towarzystwo Królewskie Przyjaciół Nauk (WTKPN). Jednym z inicjatorów powstania związku uczonych był późniejszy prezes- Stanisław Staszic.

Zorganizowane towarzystwo reprezentowało naukę całego kraju. Skupiało uczonych, literatów, osobistości oficjalne oraz tzw. przyjaciół nauk. Było trzecią, po Towarzystwie Literatów w Polszcze (1765-1770) oraz Towarzystwie do Ksiąg Elementarnych działającym w latach (1775-1792), stale zbierającą się polską akademią naukową, która przyczyniła się do powstania Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego- prekursora Uniwersytetu Warszawskiego- czwartego w kolejności uniwersytetu założonego na ziemiach polskich. Stowarzyszenie dbało o zachowanie ojczystego języka, literatury i tradycji narodowych. Skupiało przedstawicieli świata artystycznego oraz odradzających, a potem zamykanych przez carat, polskich lóż wolnomularskich. Poza działalnością naukową zajmowało się m.in. gromadzeniem zbiorów muzealnych, organizowaniem rocznic i popularyzacją wiedzy.

Towarzystwo zostało zorganizowane w 5 wydziałów, które statutowo gromadziły łącznie nie więcej niż 60 członków czynnych oraz nieokreśloną liczbę członków przybranych, honorowych, dopuszczonych i korespondentów. Były to kolejno:

  • Wydział filozofii
  • Wydział matematyki, fizyki, chemii, nauk lekarskich, historii naturalnej i ekonomiki
  • Wydział historii, dziejów praw i geografii
  • Wydział wymowy, wierszopistwa i przyjemnych sztuk
  • Wydział języków rodu słowiańskiego

Towarzystwo organizowało zebrania dla swoich członków i wydawało w formie rocznika pierwsze polskie czasopismo naukowe, w którym zamieszczane były wyniki własnych prac badawczych. Publikacje Towarzystwa były drukowane w Rocznikach Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk (tomy I-XXI za lata 1802-1830) i w Pamiętniku Warszawskim, które kilka lat po ostatnim rozbiorze ukazywały się po polsku.

Towarzystwo zostało rozwiązane przez władze rosyjskie w lipcu 1832, w ramach represji po powstaniu listopadowym. W 1905 tradycje pierwszej polskiej akademii przejęło, utworzone wówczas a istniejące do dziś, Towarzystwo Naukowe Warszawskie.


Wybrane źródła informacji:

Autor: Marzena Fiołek