Starcie belwederczyków z kirasjerami rosyjskimi na moście w Łazienkach 29 listopada 1830 roku.
Źródło: Wojciech Kossak. Wikimedia Commons, domena publiczna
Powstanie listopadowe rozpoczęło się w nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku i skierowane było przeciwko rosyjskiemu zaborcy. Według historyków powstanie listopadowe było największym wysiłkiem zbrojnym polskich walk wyzwoleńczych XIX wieku. Na decyzję o rozpoczęciu powstania wpłynęły informacje o rozkazie cara Mikołaja I stawiającym w stan pogotowia wojska rosyjskie i Wojsko Polskie Królestwa Kongresowego oraz rozpoczęcie przygotowań do zbrojnej interwencji przeciwko Belgii i Francji. Spiskowcy ze Szkoły Podchorążych Piechoty w Warszawie obawiali się, że w momencie wprowadzenia do Królestwa armii rosyjskiej, nastąpi pacyfikacja kraju, zniesienie konstytucji i likwidacja Wojska Polskiego. Zryw trwał do października 1831 roku i objął tereny znajdujące się pod zaborem rosyjskim- Królestwo Polskie oraz część ziem włączonych bezpośrednio do Cesarstwa Rosyjskiego. W pierwszych starciach wojska polskie miały szansę rozgromić liczebniejszą armię rosyjską. Polami bitew były tereny Kresów Wschodnich, na których polskość była jeszcze wciąż żywa. Niestety powstańcy nie uzyskali poparcia dla swoich działań na arenie międzynarodowej. Po upadku powstania nastąpiło ograniczenie autonomii Królestwa Polskiego. Kilkadziesiąt tysięcy polskich żołnierzy wcielono do rosyjskiej armii, kilkuset zostało skazanych na więzienie i ciężkie roboty, 264 osoby skazano na karę śmierci, a ponad 2,5 tysiąca na „śmierć cywilną”. Powstańcy z obawy przed represjami masowo opuszczali ojczyznę (Wielka Emigracja)- zostali uznawani za nieżyjących i pozbawiani praw cywilnych. Skonfiskowano polskie majątki ziemskie, przeprowadzono masową kasatę klasztorów, uderzono również w szkolnictwo i naukę. Na obszarze Królestwa Polskiego wprowadzono stan wojenny, który utrzymano do 1856 roku.
Wybrane źródła informacji:
- Zapomniany bohater - Piotr Wysocki : rzecz o powstaniu listopadowym 1830-1831 / Wojciech Giermaziak ; Główna Biblioteka Lekarska im. Stanisława Konopki. Warszawa: Główna Biblioteka Lekarska im. Stanisława Konopki, 2021.
- Powstanie listopadowe 1830-1831 : polityka, wojna, dyplomacja / Władysław Zajewski. Toruń : Wydawnictwo Adam Marszałek, cop. 2003.
- Z czym na Mikołaja? / Maciej Krawczyk. „Mówią Wieki. Numer Specjalny”. 2020, nr 2, s. 80-84.
- Zintegrowana Platforma Edukacyjna
